Veilig Online: Vertrouwen en bewustzijn in het digitale tijdperk

Inleiding

Er bestaat een grote kans dat je regelmatig met je kind praat over het veilig gebruik van het internet. Maar bestaat er een goede manier om het met je kind hierover te hebben? Is het beste om elke stap online te monitoren of juist vrijheid geven aan je kind? Het klinkt logisch, maar de juiste manier is de meest effectieve manier. Er bestaat helaas geen “one size fit all” aanpak waardoor elk kind veilig online zal zitten. Maar er gelden wel algemene regels die voor de meerderheid werken. En dat zal ik in dit blog artikel bespreken. Want de digitale wereld waarin we leven, is online veiligheid voor kinderen een onderwerp van cruciaal belang. En we kunnen helaas niet een voorbeeld van onze ouders erbij pakken omdat die hier simpelweg niet mee te maken hebben gehad. Mijn visie is om in plaats van te focussen op strikte monitoring en controle, het opbouwen van een vertrouwensband veel belangrijker in dus in het algemeen veel effectiever is. 

Door je kind meer verantwoordelijkheid te geven, zal die zich ook verantwoordelijk gedragen. Het is belangrijk aan een kind te leren dat er niet altijd een vangnet is maar dat hun eigen beslissingen soms gevolgen hebben. Onze taak als opvoeder is om de situatie ten alle tijden veilig te houden, dus een sterke balans te vinden tussen verantwoordelijkheid leren en je kind veilig houden. In deze blogpost zal ik ingaan op het belang van open communicatie en wederzijds vertrouwen tussen ouder en kind als het gaat om hun online activiteiten. Door een sfeer van vertrouwen en openheid te creëren, kun je je kind niet alleen leren om veilige keuzes te maken op het internet, maar ook een situatie te creëren waarin je kind zich comfortabel zal voelen om vragen en onzekerheden over de online wereld met je te delen. 

Het belang van open communicatie

Open communicatie is daarbij de sleutel om tot een relatie met je kind te komen waarin je veiligheid biedt waarin ze met elke vraag, onzekerheid of probleem kan komen. Maak niet de vergissing dat ik hiermee bedoel dat je je kind lesgeeft over het wel en wee van internet veiligheid want dat gaat waarschijnlijk het ene oor in en het andere uit. Het gaat om het stellen van de juiste vragen en jouw reactie met betrekking tot de antwoorden. Let op, dat je kind fouten mag maken als het gaat om internetveiligheid en dat nieuwsgierigheid heel normaal is. Hoe meer jij dingen een taboe maakt, hoe interessanter het wordt en hoe groter de drempel voor je kind om hierover met jou het gesprek aan te gaan. 

Dit zijn enkele tips voor het opbouwen van deze essentiële communicatie:

• Begin vroeg en wees proactief: Wacht niet tot er een probleem ontstaat om over online veiligheid te praten. Als je kind nog niet zelfstandig online is, kun je al beginnen door over je eigen ervaringen te praten en wat jij doet om veilig online te zijn. 
• Kinderen leren door wat ze zien, niet door wat ze horen: Ga dus geen lesgeven hoe het moet, maar leidt door het juiste voorbeeld te geven en vragen te stellen aan je kind. De leerpiramide van Bales leert dat kinderen het beste leren door te zien en zelf te vertellen, in plaats van de juiste antwoorden te horen. 
• Blijf oordeelvrij: Toon oprechte interesse in hun online activiteiten. Vraag naar de websites die ze bezoeken, de games die ze spelen, en de mensen met wie ze communiceren. Als ze iets gedaan hebben wat niet de bedoeling is geweest, stel dan extra vragen in plaats van er bovenop te springen. Waarom vind je dat leuk om naar te kijken? Hoe zal het voor de ander zijn? 
• Gebruik leermomenten: Gebruik actuele gebeurtenissen, nieuwsverhalen of persoonlijke ervaringen als leermomenten. Vraag hierbij het advies van je kind wat die in deze situatie zou doen. Als je kind het aan jou uitlegt is de kans veel groter dat ze zelf ook dit gedrag als je er niet bij bent zullen vertonen. 
• Stel grenzen, maar wees flexibel: Het is belangrijk om grenzen te stellen rondom online activiteiten, maar wees ook flexibel. Laat je kind deel uitmaken van het gesprek over wat redelijke grenzen zijn, zodat ze zich betrokken en gerespecteerd voelen. Op deze manier is de kans het grootst dat ze zich ook aan deze regels houden.

Het doel is dat je kind de juiste beslissingen maakt als je er niet bij bent. Door ze te betrekken bij het maken van de regels en oordeelvrij te maken, heb je de grootste kans dat dit gebeurt. Let ook op dat je er zelf aan houdt. Natuurlijk kun je werk op je telefoon hebben waardoor de tijd niet telt, maar bespreek dit met je kind. 

Meer weten over effectief en ontspannen communiceren met je kind hoor je in deze podcast

Leren over online veiligheid

Je kind leren over de gevaren van het internet is essentieel voor veilig online zijn. Maar dit gaat verder dan het ze te vertellen. Het is belangrijk om ze tools en vaardigheden aan te leren waardoor ze zelf kritisch leren denken waar ze wel en niet betrokken bij willen zijn en welke rode vlaggen er zijn in bijvoorbeeld chatrooms waarbij ze de onbekende gesprekspartner niet kunnen zien. Dit zijn enkele educatieve benaderingen en discussiepunten om kinderen te leren over online veiligheid:

• Interactieve en leeftijdsadequate activiteiten: Bespreek samen de do’s en don'ts van het internet. Zet duidelijke grenzen maar laat vrijheid voor je kind om hierin te exploreren. 
• Het herkennen van betrouwbare bronnen: Bespreek samen informatie die je op internet hebt gevonden en hoe je kunt kijken of dit echt zo is. Vraag of zij denken of het echt waar is en wat je kunt doen om het te verifiëren. 
• Veiligheid in sociale media: Wat deel je over jezelf en wat niet. Wat kunnen anderen met de informatie die jij deelt? Gebruik ook hierbij casussen die je online kunt vinden hoe iemand bijvoorbeeld slachtoffer is geworden van afpersing, diefstal door zich voor te doen als vriend(in) en geld te vragen, identiteitsfraude etc. Vraag wederom wat je kind in deze situatie zou doen. 
• Cyberpesten herkennen en aanpakken: Wanneer wordt een grap uitgehaald en wanneer is het pesten. Waar ligt deze grens. Hebben ze hier zelf ook wel eens last van. Cyberpesten is een belangrijk onderwerp om te bespreken en je kind veilig te laten voelen dit met jou als opvoeder te bespreken. Dit kan gaan als ze de rol van meeloper of slachtoffer zijn en hoe ze hiermee om kunnen gaan. 

Bespreek de onderwerpen door de dag heen en ga niet uitgebreid hiervoor zitten, daar zal geen kind op zitten te wachten. Houd het luchtig, constant en kort!

Rode vlaggen herkennen

Het vermogen om rode vlaggen in online interacties te herkennen is een cruciale vaardigheid voor kinderen in dit digitale tijdperk. Chatrooms zijn er in vele vormen en veelal kan niet geverifieerd worden of de gesprekspartner echt is wie hij of zij zegt dat ze is. Daarom is het essentieel dat kinderen leren waakzaam te zijn en geen belangrijke info of foto’s delen. Hier zijn enkele sleutelpunten en voorbeelden om kinderen te helpen deze rode vlaggen te identificeren:

• Ongepaste of ongewenste vragen: Open het gesprek over rode vlaggen in chatrooms. Haal een voorbeeld aan waarbij iemand een gekke vraag stelde die bij jou een rode vlag deed hijsen en vraag wat je kind ervan vindt. Wat is de gekste vraag die jij hebt gekregen? Wat zou jij doen bij een gekke vraag? Wat zouden gekke vragen zijn? Wat is informatie die je nooit moet delen tegen iemand die je niet kent? Leg hierbij uit dat het nooit gepast is om persoonlijke informatie te delen met vreemden online. Dit kan gaan om persoonlijke informatie of foto’s.
• Wil iemand je kind offline ontmoeten: Voor kinderen is het belangrijk om erbij te horen en om dit voor elkaar te krijgen kunnen ze wel eens een grens overgaan waarvan ze zelf weten dat het gebeurt. Hoe kun je de grens trekken zonder het risico lopen verstoten te worden? Bespreek dit met je kind. Simpelweg verbieden is helaas ineffectief gebleken. Onthoud: het gaat om het aanleren van tools en vaardigheden en niet alleen vertellen hoe het hoort.
• Aanbieden van geschenken of beloningen: Bespreek ook wat je moet doen als een vriend(in) in de problemen zit en vraagt om geld of als je kind een beloning wordt beloond door bijvoorbeeld een foto te delen? 
• Wees zelf ook waakzaam: Zie je een verandering in het gedrag of stemming van je kind maar krijg je geen informatie als je er naar vraagt? Geef niet op, maar blijf ook niet aandringen. Geef aan dat veranderingen in gedrag of stemming (zoals zich terugtrekken of angstig voelen na online interacties), tekenen kunnen zijn dat er iets niet klopt en dat je je zorgen maakt. Zorg dat je kind weet dat wat er ook speelt, je er altijd voor hem/haar zal zijn en zal helpen om de problemen op te lossen. 

Rode vlaggen zijn er helaas in overvloed online. We hebben vaak de neiging om te vertellen wat ze wel en niet kunnen doen, maar nogmaals, dit is helaas weinig effectief gebleken. Betrap je hier zelf op en wees geduldig om tot het punt te komen door het gesprek aan te gaan. 

De alternatieve verhaallijn

Ik heb het al een aantal keer aangehaald maar ik wil het apart hier ook nog benoemen. De meest effectieve manier om je kind bepaald gedrag online te laten vertonen is om haar dit zelf te laten zeggen. En de alternatieve verhaallijn is een prachtige tool hiervoor. Deze methode helpt niet alleen bij het ontwikkelen van kritisch nadenken over de situatie, maar stelt je kind ook in staat om haar eigen gedachten op een rijtje te zetten en hier vervolgens zelf naar te handelen. Daarnaast stelt het jou in staat om te toetsen of jouw normen en waarden goed overkomen en je kind kunt vertrouwen in het maken van de juiste beslissingen. 

• Casusbespreking: Gebruik een casus, zoals het verhaal van een meisje dat in een chatroom met iemand praat die zich voordoet als een leeftijdsgenoot, maar eigenlijk een oudere persoon is. Vraag aan je kind hoe zij de situatie aan zou pakken, wat rode vlaggen in het gesprek zouden zijn en hoe ze kan reageren als ze ongemakkelijk wordt of twijfelt of het delen van de informatie nou wel zo slim is. 
• Vragen en discussie: Na het antwoord van je kind, ga niet direct zelf preken, maar stel open vragen zoals: wat zou jij doen in deze situatie? of "Hoe zou je weten dat iemand misschien niet is wie hij beweert te zijn?" Dit leert je kind zelf na te denken over de rode vlaggen en de juiste reacties hierop. 

Door de alternatieve verhaallijn methode in te zetten leer je zelf hoe je kind om zou gaan met bepaalde situaties en heb je de meest effectieve methode te pakken waarin je het gedrag van je kind op een positieve manier kunt beïnvloeden. Nogmaals niet door te vertellen maar de juiste vragen te stellen. 

Peer-to-peer gesprekken

Jij bent dus de belangrijkste schakel als het gaat om het aanleren van tools en vaardigheden voor veilig online zijn. Maar het stimuleren van peer-to-peer gesprekken is een waardevolle strategie daarnaast. Hoe kan je kind het gesprek met vrienden aangaan en ervaringen delen om de vaardigheden verder te vergroten. Door de vriendenkring erbij te betrekken, vergroot je een belangrijk ondersteunend netwerk dat ze kan helpen bij het aangaan van de online uitdagingen en veilig online navigeren. Deze uitwisselingen kunnen niet alleen nieuwe perspectieven bieden, maar vergroten ook het begrip van veilig online gedrag door verschillende echte ervaringen te horen en over na te denken over wat jij zou doen. Daarnaast is het hebben van verschillende vertrouwenspersonen enorm waardevol om met verschillende uitdagingen online en offline om te gaan.

Ouderlijke ondersteuning zonder overmatige controle

Je kunt je kind niet alle vrijheid van de wereld geven, maar er bovenop zitten is ook echt niet effectief. Het vinden van een balans tussen ouderlijke begeleiding en het respecteren van de privacy van het kind is enorm complex maar wel zo belangrijk vandaag de dag. Het doel is om je kind veilig te houden in de online omgeving maar ze daarbij wel (kleine en onschuldige) fouten te laten maken waardoor ze verantwoordelijkheidsgevoel creëren en kritisch leren denken. Hierbij geldt ook voor de ouder dat een support netwerk erg belangrijk is. Hoe denken andere ouders hierover? Door dit te bespreken leer je je eigen normen en waarden beter kennen en een goed beeld van wat voor ouder jij wilt zijn als het gaat om het veilig online zijn van je kind. 

Conclusie

De aanpak om je kind veilig online te krijgen is helaas niet een “one size fits all” en voor elk kind kan de aanpak verschillen. Voor ieder kind geldt echter wel dat het opbouwen van vertrouwen en bewustzijn essentieel zijn om als kind en later ook als volwassene veilig online te gaan. Ik ben in dit blog artikel ingegaan op het belang van open en oordeelvrije communicatie. Om je kind tools en vaardigheden aan te leren zonder te vertellen, maar door vragen te stellen en duidelijke grenzen te stellen. In plaats van te vertrouwen op strikte monitoring, is het in de meeste gevallen effectiever om een omgeving te creëren waarin je kind zich vrij voelt om ervaringen te delen en samen tot conclusies en oplossingen te komen.  

Ik ben daarbij ook ingegaan op het belang van online veiligheid, het herkennen van rode vlaggen en het gebruik van de alternatieve verhaallijn. Hierbij is het belangrijk om samen regels op te stellen en het gesprek luchtig, constant en kort te houden.

Voor de ouder is het belangrijk om te luisteren, begeleiden en samen te werken met je kind om de strategie effectief te laten zijn en voornamelijk op momenten dat je er niet bij bent. 

Ook voor ouders is het belangrijk om een ondersteunend netwerk te hebben om te sparren over de uitdagingen als het gaat om je kind veilig online te laten. Bespreek dus ook luchtig, constant en kort met je omgeving hoe zij dit doen en hoe jij erover nadenkt.